HOME

Steden en staten

1000 - 1500

Introductie

De dorpskerk

De paardenmarkt

Het marktkruis van Voorschoten

Bestuur in de middeleeuwen

Boerderijen in de late middeleeuwen

Kastelen in Voorschoten

 

 

Bestuur en rechtspraak in de middeleeuwen

Vanaf het einde van de 9de eeuw reisden de eerste graven van Holland persoonlijk door het graafschap om recht te spreken en bestuurlijke zaken af te handelen. Toen het graafschap te groot werd, waarschijnlijk omstreeks 1100-1200, werd dit rondreizen afgeschaft. De graven stelden ambachtsheren aan om een deel van deze taken, zoals de lage rechtspraak, over te nemen. De ambachtsheren stelden op hun beurt schouten aan, gerechtelijke ambtenaren, om de dagelijkse bestuurs- en handhavingstaken uit te voeren.

 

Ridders en ambachtsheren,

Een van de vroegst bekende ambachtsheren van Voorschoten en Wassenaar was Dirk II, heer van Wassenaer. De vermelding komt voor in een register van omstreeks 1282. Het is aannemelijk dat het geslacht van Wassenaer deze ambachtsrechten al enkele decennia eerder in bezit had gekregen. Het geslacht van Duivenvoorde is rond 1220 ontstaan als een jongere tak van het geslacht van Wassenaer, van wie zij het kasteel Duivenvoorde in leen hielden.

 

  • Lees verder

     

    Er is echter nog een ouder riddermatig geslacht in Voorschoten, het geslacht Van Voorschoten, dat al in het begin van de 13de eeuw naar Schieland verhuisde. Dit geslacht had het kasteel Starrenburg in leen van de graaf, dus mogelijk heeft ook Van Voorschoten een bestuurlijke rol in Voorschoten vervuld. Door het ontbreken van archiefstukken zijn er echter geen aanwijzingen dat zij in bestuurlijke zin de voorgangers waren van het geslacht van Wassenaer.

    • Rechtspraak

      De ambachtsheer liet de zogenaamde lagere (nu: civiele) rechtspraak in Voorschoten over aan de schout en een aantal aanzienlijke inwoners van het ambacht. Deze personen waren bevoegd om een onderzoek in te stellen en een vonnis uit te spreken. Wel moest daarbij een rechtskundige (asing) aanwezig zijn. In zekere zin lijkt dit op het jury-systeem, zoals nu in de Verenigde Staten.

       

      De criminele rechtspraak was in eerste instantie de verantwoording van de baljuw van Rijnland, die rechtstreeks door de graaf werd aangesteld. In 1428 werd Gillis van Cralingen (een nazaat van het geslacht Van Voorschoten) met de hoge heerlijkheid van Voorschoten beleend zodat hij verantwoordelijk werd voor de hoge rechtspraak in Voorschoten Na zijn overlijden ging de hoge heerlijkheid over op het geslacht van Wassenaer zodat zij zowel de hoge als de lage heerlijkheid van de graaf in leen hielden.

    • Andere bestuurders

      Naast de ambachtsheer vervulde ook het Hoogheemraadschap van Rijnland een belangrijke rol. Alles wat met wegen en waterstaat te maken had, viel onder de verantwoording van het Hoogheemraadschap. De dagelijkse gang van zaken werd ook hier gedelegeerd aan de schout en een aantal aanzienlijke inwoners, de kroosheemraden. De ambachtskas werd door de schout en twee ambachtsbewaarders beheerd onder supervisie van het Hoogheemraadschap van Rijnland.

    • Johan van Duivenvoorde

      In 1523 overleed Jan van Wassenaer, de laatste mannelijke telg van het geslacht Wassenaer. Zijn dochter Maria huwde met een Zuid-Nederlandse edelman genaamd Jacques de Ligne. De Wassenaerse bezittingen kwamen in handen van hun zoon Philips de Ligne, die ambachtsheer werd van Voorschoten. In 1615 werd het ambacht Voorschoten verkocht aan Johan van Duivenvoorde. Hiermee had Voorschoten dan eindelijk een ambachtsheer die daadwerkelijk in het ambacht woonde.

    • Bronnen

      J.L. van der Gouw, ‘Het ambacht Voorschoten’, in J.L. van der Gouw (red.)Historische studiën, Den Haag [1970], 17-45.

       

      P.S.C. van der Plas, “Het geslacht van Voorschoten, later geheten Van Cralingen: opkomst, bloei en neergang” De Nederlandsche Leeuw 130 (2013) 19-49.

       

Bestuur in de middeleeuwen

Canon van Voorschoten

Kasteel Starrenburg te Overschie Rotterdam. Het geslacht Van Voorschoten had in de 13de eeuw twee kastelen, waarvan alleen van het Rotterdamse kasteel een afbeelding is overgeleverd. Gemeentearchief Rotterdam.

Monumenten

Personen

Gebeurtenissen